گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه باشد

ارتباط اعضای خانواده به دو صورت می‌باشد: ارتباط کلامی و ارتباط غیر کلامی.

ابتدا ارتباط کلامی و توصیه‌های اسلام در این مورد را مطرح می‌کنیم:

در شیوه برقراری ارتباط کلامی، تفاوت‌هایی بین افراد کودک و بزرگسال و زن و مرد دیده می‌شود، در مورد کودکان فراهم کردن زمینه گفتگو در رشد و بالندگی آنها تأثیر مهمی دارد و برعکس،  نبودن شرایط مناسب برای گفتگو و بیان احساسات و عواطف، به سرکوبی عواطف و بازداری شناختی کودک می‌انجامد.

روابط کلامی در خانه آن مقدار که برای زن اهمیت دارد برای مرد این‌گونه نیست و او در روابط به صرف حضور بیشتر توجه دارد.تعالیم اسلام درباره نحوه گفتار و بیشتر مضمون آن، توصیه‌های دارد که از ابتدا تا انتهای گفتار را در بر می‌گیرد:

۱-  گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه و با آهنگ ملایم باشد:

در قرآن کریم آیه ۱۹ سوره لقمان برای تشویق کردن افراد به لطیف کردن صوت، تشبیهی دارد که فرد را به صوت ملایم در همه جا بویژه در محیط خانه برمی‌انگیزد .

در  روایتی¹ حتی عطسه با صدای بلند و دلخراش و زشت هم مصداق زشت‌ترین صوت‌ها معرفی شده بنابراین فریاد‌زدن و استفاده از اصوات و عناوین نامناسب در ارتباط کلامی  اعضای خانواده به طریق اولی مذموم و قبیح است به عنوان مثال اینکه مرد همسرش را با کلمه ضعیفه و امثال آن خطاب کند بی‌احترامی و صوت زشت حساب می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: ای مهزم شیعه ما، صدایش از گوش خودش فراتر نمی‌رود^۲. این عبارت حضرت کنایه از ملایم بودن و لطافت طبع است که شیعیان باید سعی کنند که اینگونه باشند.^۳

---

۱- امام جعفر صادق علیه السلام را سؤال کردم از قول خداى عز و جل: «إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ‏ الْحَمِیرِ». فرمود: «یعنى عطسه‏ زشت». و ترجمه آیه این است: «به درستى که ناخوش‏ترین آوازها، هر آینه آواز خرها است». تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، ج‏۴، ص: ۷۴۵

 

۲- قال أبو عبد اللّه علیه السّلام: یا مهزم شیعتنا من لا یعدو(او لا یعلو) صوته سمعه. شرح الکافی-الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، ج‏۹، ص: ۱۶۳

۳- برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب خانواده آقای سالاری

آقایون چقدر باید برای خانواده وقت بگذارند؟

بهتر است مردان چند ساعت برای خانواده وقت بگذارند؟

اگر بر اساس روایت نهج البلاغه، تقسیم ساعات شبانه روز را در نظر بگیریم؛  شبانه روز به سه بخش تقسیم می‌شود: ۸ ساعت کار؛  ۸ ساعت عبادت و ۸ ساعت استراحت، در این‌صورت مرد زمان خوبی را می‌تواند به خانواده اختصاص ‌دهد[1].

امام‌علی_{علیه السلام‏} می‌فرماید: برای مؤمن شبانه روز، سه بخش است؛ بخشی به مناجات با خداوند، یک قسمت به کسب‌و‌کار برای امر معاش و یک بخش هم برای تفریح، استراحت و لذات حلال و سالم[2].  

 اما بر اساس روایت امام‌رضا_{علیه السلام} شبانه روز، به چهاربخش تقسیم می‌شود که در این‌صورت حضور پدر در کنار خانواده بیشتر خواهد بود.

امام رضا_{علیه السلام‏} می فرماید: تلاش کنید برنامه شبانه روز را به چهار قسمت تقسیم کنید: یک قسمت برای مناجات با خدا؛ یک قسمت برای إمرار معاش؛ یک قسمت برای زیارت و ملاقات برادران دینی و یک قسمت هم برای تفریح سالم و استراحت[3].

از این روایت استفاده می‌شود که، یک چهارم زمان؛  که ۶ ساعت می شود، به کار در بیرون از منزل اختصاص می‌یابد.

با جمع بین دو روایت به این نتیجه می‌رسیم که حداقل ۱۲ ساعت و حداکثر ۱۸ ساعت، حضور پدر در منزل سفارش شده است.البته بخشی از حضور در منزل برای عبادت ، بخشی برای استراحت و بخشی برای تفریحات سالم خواهد بود.

نکته مهم :

اگر فرد توانمندی‌های زیادی دارد و از مهارت‌، هنر و فنون خاصی برخوردار است، می‌تواند با حضور در خانه در کنار سایر اعضای خانواده به فعالیت‌های درآمدزا بپردازد، که در این‌صورت هم در کنار خانواده است و هم در کنار اعضای خانواده با فعالیت‌هایی نظیر: صنایع دستی، نساجی، قالی‌بافی، تولید و بسته‌بندی انواع لبنیات؛ ترشیجات، پخت شیرینی‌های خانگی، پرورش گل‌های زینتی و .... اوقات فراغت خود و سایر اعضای خانواده را پر کند، در ضمن آموزش شغل و مهارت، می‌تواند برای آینده بچه‌ها هم مفید باشد، که اگر در آینده با معضل بیکاری مواجه شدند، حداقل تخصص‌هایی از خانواده به ارث برده باشند.

---

۱- لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ‏ سَاعَاتٍ‏ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ فِیهَا مَعَایِشَهُ [مَعَاشَهُ‏] وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی فِیهَا بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُل‏     شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ؛ ج‏۱۹ ؛ ص۳۳۸

 ۲- تحف العقول؛ ص۲۰۳

۳- اجْتَهِدُوا أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ‏ سَاعَاتٍ‏؛ سَاعَةً لِلَّهِ لِمُنَاجَاتِهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ ....... وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَات. بحار الأنوار؛ ج‏۷۵؛ ص۳۴۶ 

به خانواده ماشینی و ابزار محور نه بگوییم!

امروزه خانواده‌های اعتقاد محور و ارتباط محور، جایشان را به خانواده‌های ابزار محور داده‌اند. امروزه خانواده ارتباطی به خانواده ماشینی تبدیل شده است.

خانه‌هایمان را هم‌چون سمساری پر از ابزار و آهن آلات کرده‌ایم، هزینه‌های خانه را افزایش داده‌ایم به‌گونه‌ای که، به‌صورت عادی و معمولی از پی هزینه‌ها برنمی‌آییم. لذا پدر خانه مجبور به کار دوشیفت و سه‌شیفت یا اضافه‌کاری شده است، در این‌صورت دیگر وقتی برای ارتباط یا حوصله‌ای برای همدلی و همدردی با اعضای خانه؛ باقی نمی‌ماند.

 پدری می‌گفت من قد و طول بچه‌ام را فقط در خواب دیدم نه در بیداری، چون شب دیروقت به منزل می‌روم که بچه‌ها خوابند و صبح زود، هوا تاریک برای کار از منزل بیرون می‌آیم، که باز هم بچه‌ها خوابند، لذا من هیچ‌وقت بچه‌ام را راست قامت نمی‌بینم.

شاید اگر تشریفات این خانه کاهش می‌یافت و از زرق و برق وسایل، کاسته می‌شد، نیازی به کار سه‌شیفت نبود. گاهی اوقات حضور بیشتر پدر در خانه، موجب کاهش هزینه در منزل می‌گردد. چون کاهش حضور پدر در منزل، سبب خلأ عاطفی اعضای خانواده، یعنی مادر و فرزندان می‌گردد.

 لذا مادر خانواده برای جبران این خلأ عاطفی، دست به یک سری تغییرات در وسایل منزل نظیر: تعویض پرده‌ها، خرید مبلمان و .... می‌زند از طرفی پدر هم برای جبران عدم حضورش، اقلامی نظیر: تنقلات رنگارنگ، خوراکی‌های متنوع و اسباب بازی‌ها و دیگر وسایل سرگرم کننده می‌خرد، در نتیجه، هزینه‌ها بالاتر می‌رود.

کار زیاد و بیش از ظرفیت، یک نوع سرقت و دزدی از حق و حقوق خانواده است، لذا موجب بی‌برکتی می‌شود و هزینه‌های خانواده را افزایش می‌دهد.

آقایون شنونده فعّالی باشید!

یکی از تفاوت‌های جنسیتی بین زن و مرد، تفاوت در مهارت‌های کلامی است. زنان در مقایسه با مردان از مهارت کلامی بالاتری برخوردارند، بنابراین، می‌طلبد مردان برای همسران‌شان؛ شنونده فعال باشند.

زمانی که مادر خانواده، مهارت کلامی‌اش را به‌نمایش می‌گذارد و پدر خانواده برای حرف‌های مادر ارزش قائل است، و با احترام و توجه به کلام همسر، گوش می‌دهد، این کار غیر از ارضای حس کلامی مادر با گوش شنوای پدر، احترام به شخصیت مادر تلقی می‌شود.

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

 یک هشدار بسیار جدی:

 امروزه دیگر در خانواده‌ها، خبری از گپ‌وگفتگوهای قدیم نیست، چون ارتباط با ابزارها جای ارتباط با انسان‌ها را گرفته است. ارتباط با وسایل خانه؛ نظیر: کامپیوتر، تلویزیون، تلفن، گاز، یخچال، مبل، ظرف و ظروف و ..... به‌مراتب، بیشتر از ارتباط با اعضای خانه شده است.

در ارتباط انسانی هم ممکن است جسم‌ها به هم نزدیک شده باشد، اما دل‌ها با یکدیگر فاصله دارد، همدیگر را درک نمی‌کنند، مرزها در هم ریخته است، حرمت‌ها شکسته شده است. به خانه و کاشانه‌ بیشتر اهمیت داده می شود تا به آدم‌های درون خانه.

ویژگی‌های خانواده ارتباط محور از دیدگاه روانشناسی

ویژگی‌های خانواده ارتباط محور از دیدگاه روانشناسی:

خانواده ارتباطی، خانواده ایست که اعضای خانواده به هم نزدیکند و علی رغم ارتباط فیزیکی، دلها و قلب ها، هم با یکدیگر مرتبط و نزدیک است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و توسعه فضای مجازی، که منافع فراوانی برای بشریت داشته است، آسیب هایی هم به همراه داشته است، که عدم توجه به آن آسیب ها ممکن است منجر به فروپاشی خانواده گردد.

در ایام قدیم اکثر مردم تلویزیون نداشتند. از ماهواره، اینترنت، تلفن همراه و ....، خبری نبود. لذا اعضای خانواده بیشتر فرصت می کردند دور هم بنشینند و با هم گپ و گفتگو و درد و دلی داشته باشند. زمانی که اعضای خانواده، شب دور هم می نشستند و مادر خانواده از کارهای روزانه اش، از شستن ظروف؛ لباس‌ها، نظافت منزل، خانه‌داری، بچه‌داری و ..... تعریف می‌کرد، بچه‌ها و پدر از زحمت‌هایی که مادر از صبح در خانه کشیده است، اطلاع یافته و ضمن تشکر و سپاسگذاری از مادر، قدردان معنوی و قلبی از زحمات مادر بودند.

به همین نحو پدر و هریک از دختر و پسرها درد و دل‌های‌شان را می‌گفتند، علاوه‌براین، هر کدام فرصت می‌یافتند، سفره دلشان را باز کنند و ناگفتنی‌ها را بگویند و انرژی‌های نهفته متراکم را آزاد سازند، که این تخلیه احساسات و هیجانات علاوه بر سالم‌سازی خانواده ، موجب اطلاع یافتن هر یک از اعضای خانواده از وضعیت افراد، خصوصا والدین از وضعیت فرزندان می‌گردید تا به ضعف و نقص‌ها یا نقطه قوت‌ها آگاهی یافته، و بتوانند برای جبران نقص‌ها یا تقویت قوت‌ها برنامه‌ریزی نمایند.

 جالب است که این گعده خانوادگی، علاوه بر ایجاد آرامش و سکون در خانواده، موجب استعدادیابی فرزندان گردیده، و از وضعیت و جو حاکم بر خانواده که مثبت یا منفی است، اطلاع پیدا می‌کردند.

اولین راهکار موثر در موفقیت خانواده : پرورش مهارت‌های ارتباطی

اولین راهکار موثر در موفقیت و تحکیم نظام خانواده پرورش مهارت‌های ارتباطی است.

یک خانواده خوشبخت براى کسب موفقیت، در جهت پرورش مهارت هاى ارتباطى خود قدم بر مى دارد و در راستاى تحکیم ساختار خانواده، آنها را به کار مى برد.

در اسلام تأکید زیادی بر ارتباط شده است. به گونه ایی که یک جلد از کتاب  شریف کافی که یکی معتبرترین منابع دینی محسوب میشود، به ارتباط و معاشرت اختصاص یافته است. در این کتاب، به بهانه برقراری ارتباط و آموزش مهارتهای ارتباطی، پاداشهای زیادی برای رفتارهای به ظاهر بسیار کوچک، اختصاص یافته است. مثلاً برای یک سلام کردن از ۶۹ پاداش تا ۹۹ ثواب در نظر گرفته شده است. حتی اگر وارد خانه میشوید و کسی در خانه نیست، سلام کنید¹.

امام محمدباقر_{علیه‌السلام} می فرماید: برای یک مصافحه (دست دادن) چنان پاداشی در نظر گرفته شده است که تا زمانی که دست دو برادر دینی در دست هم است، گناهانشان همانند برگهای پاییزی درختان میریزد².

 نکات قابل توجه:

ویژگی‌های خانواده ارتباط محور از دیدگاه روانشناسی

به خانواده ماشینی و ابزار محور نه بگوییم!

آقایون چقدر باید برای خانواده وقت بگذارند؟

گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه باشد

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

توصیه های اخلاقی سه گانه مخصوص خانم‌ها

توصیه های اخلاقی سه گانه به خانم ها برای موفقیت و کارایی بیشتر خانواده:

امام صادق علیه السلام فرمودند: زن نسبت به شوهر سازگار خود از سه چیز بی‌‏نیاز نیست که عبارتند از:

۱- حفظ کردن خود از هر پلیدى و آلودگى تا دل شوهرش در هر شرائطى- خوشایند یا ناخوشایند- نسبت به او مطمئن باشد.

۲-  مراقبت از شوهر و پرستارى کردن از وى تا اگر لغزشى از زن سر زند به مهربانى با او برخورد نماید

۳- اظهار عشق به شوهر با عشوه و دلربایى و خود را آراستن به زیبایى که مورد نظر شوهرش است^۱.

تحلیل  و توضیح روایت: برای سازگاری زن و شوهر سه نکته مهم را باید زن رعایت کند:

۱- خود را از هر پلیدی حفظ کند یعنی عفت و پاکدامنی خود را با حفظ حجاب برتر و ترک ارتباط غیر ضروری با نامحرم و ... به خوبی حفظ کند. در این صورت است که مرد اطمینان قلبی پیدا می‌کند و در هر شرایطی و در محیط کار و در فضای خارج خانه، آسودگی خاطر دارد و با آرامش خیال به وظایف اجتماعی و اقتصادی خود عمل می‌کند.

۲- زن به خوبی از شوهرش مراقبت و پرستاری کند یعنی از اوضاع جسمی و روحی مرد آگاهی کامل داشته باشد و به خواسته های مشروع او جواب مثبت دهد، در این صورت است که اگر لغزش و خطایی از زن سر بزند شوهرش قطعا با مهربانی با او برخورد می‌کند.

۳- زن به شوهرش اظهار علاقه و محبت کند و به طرز دلخواه مردش خود را  آرایش کرده و با عشوه و دلربایی خود را به مردش عرضه کند.

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

وظیفه دهم : بهتر است خانم‌ برای استفاده از مال شخصی خود از شوهرش اجازه بگیرد

وظیفه دهم : بهتر است خانم‌ برای استفاده از مال شخصی خود در امور غیر واجب از شوهرش اجازه بگیرد.

بر اساس متون دینی، زن از استقلال مالی برخوردار است و هر گونه تصرف مرد در اموال او نامشروع و ناپسند است؛ اما با توجه به اینکه مرد مدیر خانواده است حمایت‌های بانو می‌تواند منافع همه اعضای خانواده و خود بانو را تأمین کند، لازم است همه اعضای خانواده حتی درباره تصرف در اموال شخصی خویش، سرپرست و مدیر خانواده را در جریان قرار دهند و با مشورت هم عمل کنند:  

  امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: زن شوهردار در مال شخصی خود بدون اذن شوهر، اختیار صدقه دادن، نذر کردن و بخشیدن ندارد مگر در اموری که بر زن هم واجب است مثل رفتن به حج، دادن زکات، نیکی به والدین و صله رحم^۱.

اجازه گرفتن خانم خانه از همسرش و مشورت با او، غریزه تکیه‌گاه بودن و مدیریت و ریاست طلبی مرد را به خوبی ارضاء می‌کند خصوصاً در مورد استفاده از مال شخصی خود زن، اجازه گرفتن از مرد خانه، در روحیه و شادی درونی مرد غوغایی برپا می‌کند و احترام متقابل بین زن و شوهر را افزایش می‌دهد.

 

---

۱- أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیْسَ لِلْمَرْأَةِ مَعَ زَوْجِهَا أَمْرٌ فِی عِتْقٍ وَ لَا صَدَقَةٍ وَ لَا تَدْبِیرٍ وَ لَا هِبَةٍ وَ لَا نَذْرٍ فِی مَالِهَا إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا إِلَّا فِی حَجٍّ أَوْ زَکَاةٍ أَوْ بِرِّ وَالِدَیْهَا أَوْ صِلَةِ قَرَابَتِهَا^[1]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۳، ص: ۴۳۸

وظیفه نهم : بهتر است خانم خانه آزار شوهر خود را تحمل کند

وظیفه نهم : بهتر است خانم خانه آزار شوهر خود را تحمل کند.

دستورات مبتنی بر متون دینی، جامع، همه جانبه و بسیار عمیق و دقیق صادر شده‌اند و تحقق همه آنها موفقیت و سلامت نظام خانواده را به ارمغان می‌آورد.بخشی از دستورات راه هر گونه آزار را بر مرد و زن می‌بندد و بخش دیگری از آن، طرف مقابل را به صبر وشکیبایی در برابر آزار دیگری سفارش می‌کند. در این میان به زنان سفارش شده که در برابر آزارهای احتمالی شوهر، مدارا کنند و بردباری پیشه سازند. سازش حکم جهاد داشته و مقام معنوی زن را به اندازه مجاهدان در راه خدا بالا می‌برد:

امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: خداوند عَزَّ وَ جَلَّ جهاد را هم بر مردان و هم بر زنان واجب ساخته؛ اما جهاد مرد بذل مال و جان است تا اینکه به شهادت و کشته شدن در راه خدا برسد و جهاد زن صبر و شکیبایی در برابر ناملایماتی است که از همسر خویش می‌بیند و نیز سختی‌هایی که به خاطر غیرت به خرج دادن شوهر می‌کشد^۱.

نکته قابل توجه این است که به قرینه صبر زن بر آزار مرد، مراد از صبر بر غیرت مرد، صبر و تحمل بر غیرت‌های بی‌جا و خارج از عرف است بنابراین اگر مرد به مقدار عادی و عرفی و شرعی غیرت به خرج دهد ، در حقیقت تحمل زن مصداق صبر نیست بلکه وظیفه شرعی و عرفی اوست که به مقتضای شرایط مکانی و اجتماعی ممکن است فرق کند.

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

اثرات فوق‌العاده قدردانی خانم از شوهر خود

وظیفه هشتم : خانم خانه باید از شوهر خویش قدردانی کند.

از جمله تفاوت‌های طبیعی زن و مرد این است که زن بیشتر تشنه محبت و مرد بیشتر تشنه قدردانی و تشکر است،  رسول خدا صل الله علیه و آله فرمودند: خدا به زنی که از شوهرش تشکر نمی‌کند، نظر رحمت نمی‌افکند در حالی که بی‌نیاز از شوهر نیست^۱.

این روایت به نکته‌ای اشاره دارد که به طبیعت و ذات زن برمی‌گردد یعنی حتی اگر زن از لحاظ مالی کاملاً در رفاه باشد، باز برای تأمین نیازهای عاطفی و روحی و نیاز به تکیه‌گاه و پشتیبان، به مرد نیاز دارد و در صورت عدم قدردانی و ناسپاسی، خود زن ضربه روحی می‌خورد و آسیب می‌بیند.

امام صادق علیه السلام فرمودند: هر بانویی که به شوهر خود بگوید: هرگز از روی تو خیری ندیدم، بدون تردید همه اعمال نیکش تباه می‌شود^۲.

این ناسپاسی از مرد خیلی برای روحیه و روان او آسیب‌زا است و پیوند عاطفی و عاشقانه زناشویی را دچار تزلزل می‌کند و مشکلات زیادی به خانواده تحمیل می‌کند علاوه بر آن طبق این روایت اعمال نیک زن را تباه میکند و آثار وضعی مخربی در توشه آخرتی به جای می‌گذارد.

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان