خانواده باید ارتباطی باشد نه ابزاری

 

سومین شاخصه خانواده پایدار: خانواده باید ارتباطی باشد نه ابزاری

 

امروزه خانه‌های ما ابزار محور شده مثل سمساری‌ها! اینقدر به فکر تغییر مبلمان و پرده و یخچال و ... هستیم به فکر روح و روان فرزندانمان نیستیم. به ابزارها بیشتر توجه داریم تا قلب‌ها!

امروزه دور هم نشینی و ارتباط چهره به چهره در خانواده‌ها کم شده و کانال‌های تلویزیونی و فضای مجازی و اینترنت جای ارتباط‌های گرم و دوستانه را گرفته است. برای داشتن خانواده‌ای موفق و پایدار باید ارتباط اعضای خانواده بسیار بیشتر از این چیزی باشد که امروز هست. در روزنامه کیهان به نقل از یک مرکز آمار معتبر نوشته بود: متوسط وقتی که خانواده‌ها به فرزندانشان اختصاص می‌دهند ۱۵ دقیقه است. این یک فاجعه است!

در محیط خانواده چه زمانی سکوت بهتر است چه زمانی سخن گفتن؟!

با توجه به روایات سکوت(بجا) یک امر ستودنی است. آیا این مورد در خانه و خانواده نیز مطرح است؟

درباره موضوع مورد نظر شما روایات بسیاری وجود دارد که سخن گفتن را بر سکوت کردن برتر می داند مانند روایات زیر:
-امام سجاد علیه السلام در پاسخ به این سوال که سخن گفتن برتر است یا خاموشی گزیدن، فرمود: هر یک از دو را آفاتی است. اگر هر دو از آفات به دور باشند، آن گاه سخن گفتن برتر از خاموشی گزیدن است.(میزان الحکمه جلد11صفحه 2551)
– امام علی علیه السلام: سخن حق گفتن، برتر از درماندگی در سخن و خاموش ماندن است.(همان)
همانطور که می بینید به صورت مطلق نمی توان ادعا کرد که سکوت بر سخن گفتن برتری دارد؛ بلکه باید به این نکته توجه کرد که انسان در انتخاب سکوت یا سخن گفتن باید شرایط و موقعیتی که در آن حضور دارد را در نظر بگیرد و با توجه به آن سکوت و یا لب به سخن باز کند به قول معروف هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.

نکته مهم:

یکی از جاهایی که سخن گفتن مورد تایید اسلام می باشد محیط خانواده است. سخن گفتن با اعضا خانواده به ویژه همسر موجب استحکام خانواده و بر قراری ارتباط عاطفی بین اعضا خانواده می شود و در رشد و تعالی اعضا خانواده نقش اساسی دارد.

برای روشن شدن نقش ازتباط کلامی اعضا خانواده لحظه ای با خود تصور کنید که هیچ نوع ارتباط کلامی بین اعضاء خانواده نباشد. آیا اعضا این خانواده در چنین فضایی می توانند با یکدیگر ارتباط عاطفی بر قرار کنند؟ آیا اعضا چنین خانواده ای در کنار هم احساس خوشبختی می کنند؟

راهکارهای عملی برای افزایش مهارت ارتباطی اعضای خانواده

دستورالعمل‌های کاربردی برای ارتباط بیشتر اعضای خانواده:

1-  بخشی از ساعات روز به گعده و گپ‌و‌گفتگوی خانوادگی اختصاص داده شود، در این‌صورت، تلویزیون خاموش و از فضای مجازی به فضای حقیقی و واقعی خانواده وارد شوید.

2-  در یکی از شب‌های وسط هفته، دوشنبه یا سه‌شنبه، به‌صورت کوتاه‌مدت، به نزدیک‌ترین فضای سبز، برای صرف شام بروید و با یک فلاکس چای، نان پنیر و سبزی، به گعده و درد و دل، خارج از فضای خانواده بپردازید.

3-   ماهی یکبار روزهای پنچ‌شنبه یا جمعه، به‌صورت بلندمدت، به فضای باز همانند کوه، دشت، چمنزار، رفته و در آنجا پس از تقسیم کار، برای نهار یا شام یا صبحانه، زمانی را هم به گپ‌وگفتگو، به‌دور از فضای بسته، و پر از ابزار خانواده ماشینی، اختصاص دهید.

4-  هر شب به مدت حدود ۴۵ دقیقه پیاده‌روی خانوادگی داشته باشید،هم سلامت جسمانی به همراه دارد و هم سلامت و شادکامی روحی را به ما هدیه می‌دهد.

 

نکات کاربردی این بخش:

 

نگاه مهربانانه یکی از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

اثرات نگاه محبت‌آمیز والدین به فرزندان و شاد کردن آنها

فروتنی و تواضع یکی دیگر از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

راهکارهای عملی برای افزایش مهارت ارتباطی اعضای خانواده

در محیط خانواده چه زمانی سکوت بهتر است چه زمانی سخن گفتن؟!

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

فروتنی و تواضع یکی دیگر از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

فروتنی و تواضع یکی دیگر از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن):

آموزه‌های اسلام در مورد وضعیت بدنی، فروتنی و تواضع را در روابط بین افراد توصیه می‌کند؛ امیر المومنین علیه السلام ثمره و میوه تواضع را محبت و دوستی شمرده‌اند.[1]

فروتنی به این معناست که فرد در مقایسه با دیگران برای خویش امتیاز و برتری قائل نشود، این حالت در وضعیت بدنی فرد بسیار موثر است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: از نشانه‌های تواضع، راضی بودن به نشستن در مکانی پست‌تر از جایگاه اجتماعی فرد است و سلام کردن به هر کسی که بر می‌خورد و جدال و بحث‌های طولانی را هر چند حق با اوست، ترک کند و تعریف کردن و ستایش دیگران از خودش را دوست نداشته باشد[2].

در مورد فروتنی نسبت به والدین سفارش ویژه‌ای در قران کریم شده است، خداوند در آیه ۲۴ سوره اسراء می‌فرماید:" وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً". کلمه" خفض جناح" (پر و بال گستردن) کنایه است از مبالغه در تواضع و خضوع زبانى و عملى، و این معنا از همان صحنه‌‏اى گرفته شده که جوجه بال و پر خود را باز مى‏کند تا مهر و محبت مادر را تحریک نموده و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد؛ انسان باید در معاشرت و گفتگوى با پدر و مادر طورى روبرو شود که پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس کنند، و بفهمند که او خود را در برابر ایشان خوار می‌‏دارد، و نسبت به ایشان مهر و رحمت دارد[3].

برای برقراری روابط مطلوب در خانوده لازم است افراد فروتنی خود را در وضعیت بدنی به گونه‌ای نشان دهند. برای مثال:

۱-  در این رابطه، به شوهر توصیه شده هنگام ورود به خانه اول سلام کند که از نشانه‌های تواضع است.

۲- از صفات بسیار مناسب زنان، تواضع در برابر همسر معرفی شده است ؛رسول خدا صل الله علیه و آله فرمودند:  از بهترین زنان کسانی هستند که فرزندان زیاد به دنیا می‌آورند ... و در برابر همسر خود خضوع و خشوع مناسب دارند...[4]  .

 هشدار مهم:

بدترین رفتار زنان نیز تکبر در برابر شوهر است، رسول خدا صل الله علیه و آله فرمودند: از بدترین زنان شما کسانی هستند که در برابر شوهر خود تکبر و غرور می‌ورزند...[5] .

 

نکات کاربردی این بخش:

 

نگاه مهربانانه یکی از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

اثرات نگاه محبت‌آمیز والدین به فرزندان و شاد کردن آنها

راهکارهای عملی برای افزایش مهارت ارتباطی اعضای خانواده

در محیط خانواده چه زمانی سکوت بهتر است چه زمانی سخن گفتن؟!

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

اثرات نگاه محبت‌آمیز والدین به فرزندان و شاد کردن آنها

 

اثرات نگاه محبت‌آمیز والدین به فرزندان و شاد کردن آنها:

 

نگاه والدین به فرزندان و شاد کردن آنها بسیار سفارش شده است. ، رسول خدا صل الله علیه و آله می‌فرمایند: وقتی پدری به فرزندش نگاه می‌کند و این نگاه او را شاد می‌سازد، ثواب آزاد کردن یک انسان برایش ثبت می‌شود[1].

نکته‌ای که باید توجه شود این است که نگاه و توجه‌ای که به فرزند می‌شود باید متناسب با سن و ویژگی‌‌های روحی او باشد به طوری که فرزند را واقعاً شاد کند.

پیامبر گرامی صل الله علیه و آله فرمودند: نگاه محبت‌آمیز پدر به فرزندش عبادت است[2].

نکته‌ای قابل توجه:

شاید سوال پیش آید که چرا در این دو روایت فقط نگاه پدر به فرزند را ذکر کرده است و در مورد نگاه مادر به فرزند توجهی نفرموده است؟ می‌توان این‌گونه پاسخ داد که طبیعت مادر علاوه بر لطافت‌های زنانه، بسیار مهربان‌تر از پدر است و چون غالباً مادر در خانه حضور دارد و به فرزندان محبت و رسیدگی می‌کند بنابراین رسول خدا صل الله علیه و آله  پدران را تشویق به توجه و محبت ویژه به فرزندان کردند تا  کمبود‌های عدم حضور پدر در خانه جبران شود.

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

نگاه مهربانانه یکی از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

نگاه مهربانانه یکی از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن):

الف) نگاه مهربانانه زن و شوهر به یکدیگر موجب نشاط آنان می‌شود، در بخشی از روایت پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه و آله آمده است: بعد از ایمان به خدا بهترین خیر مفید برای مرد، همسر دیندار و زیبایی است که مرد با دیدن چهره او شاد و بانشاط می‌شود[1].

ب) نگاه به والدین از روی لطف و محبت نوعی عبادت است، قَالَ رَسُولِ اللَّهِ ص: النَّظَرُ إِلَى وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ عِبَادَةٌ. نگاه محبت‌آمیز به والدین عبادت است.

رسول خدا صل الله علیه و آله فرمودند: مردی به والدین خود نگاه مهربانانه نمی‌کند مگر اینکه به ازای هر نگاه محبت‌آمیز، خدا یک حج مقبول در پرونده‌اش می‌نویسد، از پیامبر صل الله علیه و آله پرسیدند: حتی اگر روزی صد بار نظر افکند؟ ایشان فرمودند: و حتی اگر صدهزار بار باشد[2].

ج) از طرف دیگر نگاه تند و خشم‌آلود اعضای خانواده به یکدیگر، به ویژه فرزندان به والدین، بسیار ناپسند و موجب اختلال در روابط عاطفی می‌گردد :

امام صادق علیه السّلام فرموده است: هر کس با چشم بغض و کینه به پدر و مادر خود که بوى ستم کرده ‏اند نگاه کند نمازش در پیشگاه الهى نامقبول است[3].

در این حدیث تصریح شده است که اگر فرضا پدر یا مادرى به فرزند خود ستم کنند، فرزند موظّف است ستم آنان را نادیده انگارد، نباید با چشم کینه به آنان نظر کند و به قدر یک نگاه تند، ستم آنها را تلافى نماید.

 

 

---

۱- قَالَ رَسُولِ اللَّهِ ص: مَا أَفَادَ رَجُلٌ بَعْدَ الْإِیمَانِ خَیْراً مِنِ امْرَأَةٍ ذَاتِ دِینٍ وَ جَمَالٍ تَسُرُّهُ إِذَا نَظَرَ إِلَیْهَا...  مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۱۴، ص: ۱۶۹

۲- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَا مِنْ رَجُلٍ یَنْظُرُ إِلَى وَالِدَیْهِ نَظَرَ رَحْمَةٍ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ نَظْرَةٍ حَجَّةً مَبْرُورَةً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ إِلَیْهِ فِی الْیَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ قَالَ وَ إِنْ نَظَرَ إِلَیْهِ فِی الْیَوْمِ مِائَةَ أَلْفِ مَرَّةٍ. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۱۵، ص: ۲۰۴،

۳- عن ابى عبد اللَّه علیه السّلام قال: من نظر الى ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل اللَّه له صلاة. کافی ج۲ ص۳۴۹

 

 

تعریف خوش اخلاقی از دیدگاه امام صادق علیه السلام

تعریف خوش اخلاقی از دیدگاه امام صادق علیه السلام:

امام صادق علیه السلام در تعریف حسن خلق و خوش اخلاقی فرمودند: قلبت نرم و ملایم و آرام، و سخنت پاکیزه و زیبا باشد و برادر مومن خود را با چهره‌ای نیکو و با نشاط ملاقات کن[1].

امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: احسان کردن به دیگران و گشاده رو بودن، جلب محبت می‌کند و انسان را وارد بهشت خواهد کرد و بخل و عبوس بودن، انسان را از خدا دور می‌کند و وارد جهنم خواهد کرد[2].

امیر بیان امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: بهترین چیزی که قلوب دوستان شما را به هم نزدیک می‌کند و کینه و دشمنی دشمنانتان را از شما دور می‌کند، گشاده رویی و نیکویی چهره به هنگام ملاقات با آنها ،... و داشتن چهره خندان در حضور آنها است[3].

نکته مهم:

شاخصه اصلی خوش اخلاقی ، چهره گشاده و با نشاط در هنگام ملاقات با دیگران است. این شاخصه مهم اهمیت ارتباط غیر کلامی یا همان زبان بدن را در محیط خانواده روشن می‌سازد.

 

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

اهمیت ارتباط غیرکلامی(زبان بدنی)

 مقدمه‌ای بر ارتباط غیر کلامی:

 منظور از ارتباط، تنها ارتباط کلامی نیست، ارتباط چشمی، از این‌که چشمش را ببین، دلش را بخوان یا ارتباط چهره به چهره، که چهره‌ای متبسم و گشاده رو داشته باشد، یا زبان بدنی و تماس لمسی و در آغوش کشیدن بچه‌ها، ارتباط‌هایی هستند که آثارشان کمتر از ارتباط کلامی و گفتاری نیست.

آموزه‌های اسلام درباره روابط غیر کلامی اعضای خانواده نکات جالب توجهی دارد که عمل به آنها به پیشگیری و درمان بسیاری از مشکلات کمک می‌کند.

نکته اول:

 حسن خلق در روابط غیر کلامی، مصادیقی مثل چهره گشاده و روی باز دارد که در معارف دینی به آن توصیه شده است:      از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود:  براى اهل بهشت چهار نشانه است چهره گشاده، زبان گویا و لطیف، دل مهربان و دست بخشنده[1].

رسول مهربانی فرمودند: ای کسانی که با اموال خود نمی‌توانید به مردم کمک کنید(کسانی که تمکّن مالی ندارید) با چهره گشاده و خندان مردم را ملاقات کنید[2].

 

نکات کاربردی این بخش:

 

نگاه مهربانانه یکی از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

اثرات نگاه محبت‌آمیز والدین به فرزندان و شاد کردن آنها

فروتنی و تواضع یکی دیگر از مهمترین بخش‌های ارتباط غیرکلامی(زبان بدن)

راهکارهای عملی برای افزایش مهارت ارتباطی اعضای خانواده

در محیط خانواده چه زمانی سکوت بهتر است چه زمانی سخن گفتن؟!

 

مانع چهارم برقراری ارتباط کلامی : تمسخر

چهارمین مانع برقراری ارتباط کلامی مناسب: مسخره کردن

مسخره کردن  در قرآن به شدت نهی شده و بیشتر در مورد زنان به آن تأکید شده است، خداوند در آیه ۱۱ سوره حجرات می‌فرماید: " یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ ..."[1]

استهزاء عبارت است از اینکه چیزى بگویى که با آن، کسى را حقیر و خوار بشمارى، حال چه اینکه چنین چیزى را به زبان بگویى و یا به این منظور اشاره‏اى کنى، و یا عملا تقلید طرف را در آورى، به طورى که بینندگان و شنوندگان بالطبع از آن سخن، و یا اشاره، و یا تقلید بخندند.

آنچه که از این آیه شریفه برداشت می‌شود این است که مى‏خواهد بفرماید: هیچ کسى را مسخره نکنید، چون ممکن است آن کس نزد خدا از شما بهتر باشد. چیزى که هست چون غالبا مردان، مردان را، و زنان، زنان را مسخره مى‏کنند، فرموده هیچ مردى مرد دیگرى را و هیچ زنى زن دیگرى را مسخره نکند، و گر نه ممکن است گاهى اوقات یعنى در غیر غالب مردى زنى را، و یا زنى مردى را مسخره کند[2].

امام صادق علیه السلام فرمودند:‏ هر کس مردم را مسخره مى‏کند، امید نداشته باشد که مردم با او صادقانه دوستى کنند[3].

 

نکات قابل توجه:

عامل جلب محبت : صدا کردن همسر با نامی که دوست دارد

 اثرات فوق‌العاده ابراز کردن عشق

اهمیت تشکر زبانی اعضای خانواده از یکدیگر

راهبرد چهارم در موفقیت خانواده : شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند

مانع دوم و سوم برقراری ارتیاط کلامی در خانواده

دومین مانع برقراری ارتباط کلامی : دروغ گویی

دروغ‌گویی، خواه به جدی باشد خواه به شوخی نامناسب اعلام شده زیرا به فضای وضوح و صراحت در روابط بین فردی آسیب می‌رساند.

 امیر بیان امیرالمومنین علیه السلام می‌فرمایند: هیچ بنده ای طعم شیرین ایمان به خدا را نمی‌چشد، تا اینکه دورغ به شوخی و جدی را ترک کند[1].

در جایی دیگر می‌فرمایند: دروغ باعث نفاق و دورویی می‌شود ، هر کس که دروغ بگوید انصاف و مروت او از بین می‌رود ، دروغ هر چیزی را فاسد می‌کند ، دروغ سستی و خیانت است[2].

 

سومین مانع: قطع کلام یکدیگر

قطع کلام یکدیگر به چنگ زدن صورت تشبیه شده است.

پیامبر گرامی اسلام فرمودند: هر کس به کلام برادر مسلمان خود که در حال سخن است وارد شود و سخن او را قطع کند مثل این است که به صورت او چنگ زده و خدشه وارد سازد[3].

 

---

۱- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: «لَا یَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ‏ الْإِیمَانِ‏ حَتّى‏ یَتْرُکَ الْکَذِبَ هَزْلَه‏ و جدَه. کافی (ط - دار الحدیث)، ج‏۴، ص: ۴۴

۲- الْکَذِبُ یُؤَدِّی إِلَى النِّفَاق‏ ، مَنْ کَذَبَ أَفْسَدَ مُرُوَّتَه‏ ، الْکَذِبُ فَسَادُ کُلِّ شَیْ‏ء ، الْکَذِبُ مَهَانَةٌ وَ خِیَانَة ، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۲۲۰

۳- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ عَرَضَ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ الْمُتَکَلِّمِ فِی حَدِیثِهِ فَکَأَنَّمَا خَدَشَ‏ وَجْهَه‏.