اولین مانع برقراری ارتباط کلامی: پنهانی صحبت کردن

موانع برقراری ارتباط کلامی مناسب:

اموری مثل قطع حرف یکدیگر، جدال و بگو و مگو در امور کم اهمیت، تهدید، توهین، تمسخر و انتقاد شدید و پرگویی،  سلامت روابط خانوادگی را تهدید می‌کند. در تعالیم اسلام به برخی از این امور اشاره شده است:

اولین مانع:

 پنهانی صحبت کردن بعضی اعضای خانواده در حضور دیگران، باعث آزار و اندوه آنها می‌شود، امام صادق علیه السلام فرمودند: زمانی که در جمعی سه نفر حضور دارند، دو نفر از آنها در حضور دیگری نجوا نکنند، چون قطعاً این پنهانی و درگوشی حرف زدن باعث اندوه و اذیت فرد دیگر می‌شود[1].

 

 

نکات قابل توجه:

عامل جلب محبت : صدا کردن همسر با نامی که دوست دارد

 اثرات فوق‌العاده ابراز کردن عشق

اهمیت تشکر زبانی اعضای خانواده از یکدیگر

راهبرد چهارم در موفقیت خانواده : شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند

راهبرد چهارم در موفقیت خانواده : شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند

راهبرد چهارم در بخش روابط کلامی :

چهارمین توصیه در بخش روابط کلامی ، شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند است.  این امر به رضایت افراد از زندگی کمک می‌کند،  خداوند متعال در آیه ۱۲ سوره لقمان اشاره می‌کند که شکرگزاری از مواهب الهی در درجه اول برای خود فرد مفید و سودمند است .

" وَ مَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ" این آیه بى نیازى خدا را خاطرنشان مى‏سازد و می‌‏فرماید فایده شکر تنها به خود شاکر عاید می‌شود، هم چنان که ضرر کفران هم به خود کفران کننده عاید می‌گردد نه به خدا، چون خدا غنى مطلق است و احتیاج به شکر کسى ندارد[1].

بخشی از سپاسگزاری از خداوند، ارج نهادن و تشکر از تلاش انسانهایی است که در حق فرد، کمکی و لطفی داشته‌اند. امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: هر کس از نعمت دهنده های مخلوق خدا سپاسگزاری نکند در حقیقت از خالق آنها و خدای عَزَّ وَ جَلَّ سپاسگزاری نکرده است[2].

 

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

---

۱- ترجمه تفسیر المیزان، ج‏۱۶، ص: ۳۲۱

۲- قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ‏ مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ‏ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ‏ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ. وسائل الشیعة، ج‏۱۶، ص: ۳۱۳ ،

اهمیت تشکر زبانی اعضای خانواده از یکدیگر

اهمیت تشکر و سپاسگزاری گفتاری اعضای خانواده از یکدیگر:

 

سومین توصیه‌ای که در بخش روابط کلامی خانواده مهم شمرده می‌شود تشکر و سپاسگزاری گفتاری اعضای خانواده از یکدیگر است،  زن و شوهر باید قدردان عملکرد مناسب یکدیگر باشند ، در آیه ۱۴ سوره لقمان  تشکر از والدین در ردیف تشکر از خدا آمده است.

امام هشتم علیه السلام فرمود : خداى عز و جل سه چیز را همراه سه چیز دیگر دستور داده است: به نماز با زکات دستور داده، کسى که نماز بخواند و زکات ندهد نمازش قبول نیست، به شکرگزارى خود با شکرگزارى پدر و مادر دستور داده (در آیه ۱۴ سوره لقمان و اشکر لى و لوالدیک‏) کسى که حق و حرمت پدر و مادر را نگه ندارد شکر خدا را نکرده، به تقوى از خدا و صله رحم با هم دستور داده (در آیه ۱ سوره نساء وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ‏) کسى که صله رحم نکند از خدا نترسیده و تقوا را رعایت نکرده است.^۱

از صفات پسندیده زنان، سپاسگزاری و قدردانی در محیط خانواده است و ناسپاسی در گفتار، پیامد‌های ناگواری در خانواده و به ویژه بر خود خانم‌ها دارد، مرد نیز باید از زحمات همسرش در خانواده، با گفتار نیکو قدردانی کند که این امر علاوه بر تشویق زن، صمیمیت بین آنها را افزایش می‌دهد.

 

---

۱- أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَةٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ‏ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ‏ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.الخصال، ج‏۱، ص: ۱۵۷،

اثرات فوق‌العاده ابراز کردن عشق

اثرات فوق‌العاده ابراز کردن عشق بر ساختار خانواده:

دومین توصیه‌ای که می‌توان در بخش ارتباط کلامی به آن اشاره کرد، ابراز محبت و دوستی با گفتار نسبت به اعضای خانواده است.

پیامبر رحمت صل الله علیه  و آله فرمودند: وقتی که مرد به همسرش می‌گوید دوستت دارم، این ابراز محبت هیچ وقت از قلب و جان زن بیرون نمی‌رود^۱.

 اثرات سحرآمیز کلام دوستانه و محبت‌آمیز، بر هر انسان آگاه روشن  و غیرقابل انکار است و به پیشگیری و حل بسیاری از مشکلات خانوادگی کمک می‌کند و لحن محترمانه در درخواست کردن از همسر با کمی چاشنی عشق و محبت، همیشه و در هر مکان و زمانی استخوان‌های پیکر خانواده را تقویت می‌کند.

---

۱- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ قَوْلُ الرَّجُلِ‏ لِلْمَرْأَةِ إِنِّی‏ أُحِبُّکِ‏ لَا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏۵، ص: ۵۷۰

عامل جلب محبت : صدا کردن همسر با نامی که دوست دارد

از نشانه‌های احترام در گفتگو این است که زن و شوهر به بهترین نامی که هر یک دوست دارند همدیگر را خطاب کنند.

از امام صادق علیه السلام نقل شده که پیامبر صل الله علیه و آله فرمودند: سه چیز باعث احترام و محبت بین دو دوست می‌شود:

۱- با چهره گشاده و شاد او را ملاقات کند

۲- اگر کنارش نشست جا را برای او باز کند

۳- او را به بهترین نامی که دوست دارد صدا کند[1].

 از آنجا که رابطه زن و شوهر و دوستی بین آنها معمولاً از صمیمی‌ترین دوستی‌ها است، رعایت اصل صدا کردن با نام محبت‌آمیز، اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند و در تقویت کیان خانواده نقش مهمی دارد.

 

---

۱- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ثَلَاثٌ‏ یُصْفِینَ‏ وُدَّ الْمَرْءِ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ: یَلْقَاهُ بِالْبُشْرِ إِذَا لَقِیَهُ؛ وَ یُوَسِّعُ لَهُ فِی الْمَجْلِسِ إِذَا جَلَسَ إِلَیْهِ؛ وَ یَدْعُوهُ بِأَحَبِّ الْأَسْمَاءِ إِلَیْهِ»کافی (ط - دار الحدیث)، ج‏۴، ص: ۶۹۷

گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه باشد

ارتباط اعضای خانواده به دو صورت می‌باشد: ارتباط کلامی و ارتباط غیر کلامی.

ابتدا ارتباط کلامی و توصیه‌های اسلام در این مورد را مطرح می‌کنیم:

در شیوه برقراری ارتباط کلامی، تفاوت‌هایی بین افراد کودک و بزرگسال و زن و مرد دیده می‌شود، در مورد کودکان فراهم کردن زمینه گفتگو در رشد و بالندگی آنها تأثیر مهمی دارد و برعکس،  نبودن شرایط مناسب برای گفتگو و بیان احساسات و عواطف، به سرکوبی عواطف و بازداری شناختی کودک می‌انجامد.

روابط کلامی در خانه آن مقدار که برای زن اهمیت دارد برای مرد این‌گونه نیست و او در روابط به صرف حضور بیشتر توجه دارد.تعالیم اسلام درباره نحوه گفتار و بیشتر مضمون آن، توصیه‌های دارد که از ابتدا تا انتهای گفتار را در بر می‌گیرد:

۱-  گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه و با آهنگ ملایم باشد:

در قرآن کریم آیه ۱۹ سوره لقمان برای تشویق کردن افراد به لطیف کردن صوت، تشبیهی دارد که فرد را به صوت ملایم در همه جا بویژه در محیط خانه برمی‌انگیزد .

در  روایتی¹ حتی عطسه با صدای بلند و دلخراش و زشت هم مصداق زشت‌ترین صوت‌ها معرفی شده بنابراین فریاد‌زدن و استفاده از اصوات و عناوین نامناسب در ارتباط کلامی  اعضای خانواده به طریق اولی مذموم و قبیح است به عنوان مثال اینکه مرد همسرش را با کلمه ضعیفه و امثال آن خطاب کند بی‌احترامی و صوت زشت حساب می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: ای مهزم شیعه ما، صدایش از گوش خودش فراتر نمی‌رود^۲. این عبارت حضرت کنایه از ملایم بودن و لطافت طبع است که شیعیان باید سعی کنند که اینگونه باشند.^۳

---

۱- امام جعفر صادق علیه السلام را سؤال کردم از قول خداى عز و جل: «إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ‏ الْحَمِیرِ». فرمود: «یعنى عطسه‏ زشت». و ترجمه آیه این است: «به درستى که ناخوش‏ترین آوازها، هر آینه آواز خرها است». تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، ج‏۴، ص: ۷۴۵

 

۲- قال أبو عبد اللّه علیه السّلام: یا مهزم شیعتنا من لا یعدو(او لا یعلو) صوته سمعه. شرح الکافی-الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، ج‏۹، ص: ۱۶۳

۳- برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب خانواده آقای سالاری

آقایون چقدر باید برای خانواده وقت بگذارند؟

بهتر است مردان چند ساعت برای خانواده وقت بگذارند؟

اگر بر اساس روایت نهج البلاغه، تقسیم ساعات شبانه روز را در نظر بگیریم؛  شبانه روز به سه بخش تقسیم می‌شود: ۸ ساعت کار؛  ۸ ساعت عبادت و ۸ ساعت استراحت، در این‌صورت مرد زمان خوبی را می‌تواند به خانواده اختصاص ‌دهد[1].

امام‌علی_{علیه السلام‏} می‌فرماید: برای مؤمن شبانه روز، سه بخش است؛ بخشی به مناجات با خداوند، یک قسمت به کسب‌و‌کار برای امر معاش و یک بخش هم برای تفریح، استراحت و لذات حلال و سالم[2].  

 اما بر اساس روایت امام‌رضا_{علیه السلام} شبانه روز، به چهاربخش تقسیم می‌شود که در این‌صورت حضور پدر در کنار خانواده بیشتر خواهد بود.

امام رضا_{علیه السلام‏} می فرماید: تلاش کنید برنامه شبانه روز را به چهار قسمت تقسیم کنید: یک قسمت برای مناجات با خدا؛ یک قسمت برای إمرار معاش؛ یک قسمت برای زیارت و ملاقات برادران دینی و یک قسمت هم برای تفریح سالم و استراحت[3].

از این روایت استفاده می‌شود که، یک چهارم زمان؛  که ۶ ساعت می شود، به کار در بیرون از منزل اختصاص می‌یابد.

با جمع بین دو روایت به این نتیجه می‌رسیم که حداقل ۱۲ ساعت و حداکثر ۱۸ ساعت، حضور پدر در منزل سفارش شده است.البته بخشی از حضور در منزل برای عبادت ، بخشی برای استراحت و بخشی برای تفریحات سالم خواهد بود.

نکته مهم :

اگر فرد توانمندی‌های زیادی دارد و از مهارت‌، هنر و فنون خاصی برخوردار است، می‌تواند با حضور در خانه در کنار سایر اعضای خانواده به فعالیت‌های درآمدزا بپردازد، که در این‌صورت هم در کنار خانواده است و هم در کنار اعضای خانواده با فعالیت‌هایی نظیر: صنایع دستی، نساجی، قالی‌بافی، تولید و بسته‌بندی انواع لبنیات؛ ترشیجات، پخت شیرینی‌های خانگی، پرورش گل‌های زینتی و .... اوقات فراغت خود و سایر اعضای خانواده را پر کند، در ضمن آموزش شغل و مهارت، می‌تواند برای آینده بچه‌ها هم مفید باشد، که اگر در آینده با معضل بیکاری مواجه شدند، حداقل تخصص‌هایی از خانواده به ارث برده باشند.

---

۱- لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ‏ سَاعَاتٍ‏ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ فِیهَا مَعَایِشَهُ [مَعَاشَهُ‏] وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی فِیهَا بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُل‏     شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ؛ ج‏۱۹ ؛ ص۳۳۸

 ۲- تحف العقول؛ ص۲۰۳

۳- اجْتَهِدُوا أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ‏ سَاعَاتٍ‏؛ سَاعَةً لِلَّهِ لِمُنَاجَاتِهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ ....... وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَات. بحار الأنوار؛ ج‏۷۵؛ ص۳۴۶ 

به خانواده ماشینی و ابزار محور نه بگوییم!

امروزه خانواده‌های اعتقاد محور و ارتباط محور، جایشان را به خانواده‌های ابزار محور داده‌اند. امروزه خانواده ارتباطی به خانواده ماشینی تبدیل شده است.

خانه‌هایمان را هم‌چون سمساری پر از ابزار و آهن آلات کرده‌ایم، هزینه‌های خانه را افزایش داده‌ایم به‌گونه‌ای که، به‌صورت عادی و معمولی از پی هزینه‌ها برنمی‌آییم. لذا پدر خانه مجبور به کار دوشیفت و سه‌شیفت یا اضافه‌کاری شده است، در این‌صورت دیگر وقتی برای ارتباط یا حوصله‌ای برای همدلی و همدردی با اعضای خانه؛ باقی نمی‌ماند.

 پدری می‌گفت من قد و طول بچه‌ام را فقط در خواب دیدم نه در بیداری، چون شب دیروقت به منزل می‌روم که بچه‌ها خوابند و صبح زود، هوا تاریک برای کار از منزل بیرون می‌آیم، که باز هم بچه‌ها خوابند، لذا من هیچ‌وقت بچه‌ام را راست قامت نمی‌بینم.

شاید اگر تشریفات این خانه کاهش می‌یافت و از زرق و برق وسایل، کاسته می‌شد، نیازی به کار سه‌شیفت نبود. گاهی اوقات حضور بیشتر پدر در خانه، موجب کاهش هزینه در منزل می‌گردد. چون کاهش حضور پدر در منزل، سبب خلأ عاطفی اعضای خانواده، یعنی مادر و فرزندان می‌گردد.

 لذا مادر خانواده برای جبران این خلأ عاطفی، دست به یک سری تغییرات در وسایل منزل نظیر: تعویض پرده‌ها، خرید مبلمان و .... می‌زند از طرفی پدر هم برای جبران عدم حضورش، اقلامی نظیر: تنقلات رنگارنگ، خوراکی‌های متنوع و اسباب بازی‌ها و دیگر وسایل سرگرم کننده می‌خرد، در نتیجه، هزینه‌ها بالاتر می‌رود.

کار زیاد و بیش از ظرفیت، یک نوع سرقت و دزدی از حق و حقوق خانواده است، لذا موجب بی‌برکتی می‌شود و هزینه‌های خانواده را افزایش می‌دهد.

آقایون شنونده فعّالی باشید!

یکی از تفاوت‌های جنسیتی بین زن و مرد، تفاوت در مهارت‌های کلامی است. زنان در مقایسه با مردان از مهارت کلامی بالاتری برخوردارند، بنابراین، می‌طلبد مردان برای همسران‌شان؛ شنونده فعال باشند.

زمانی که مادر خانواده، مهارت کلامی‌اش را به‌نمایش می‌گذارد و پدر خانواده برای حرف‌های مادر ارزش قائل است، و با احترام و توجه به کلام همسر، گوش می‌دهد، این کار غیر از ارضای حس کلامی مادر با گوش شنوای پدر، احترام به شخصیت مادر تلقی می‌شود.

برای مطالعه بیشتر:

وظایف والدین 

وظایف فرزندان

وظایف زنان

وظایف مردان

 یک هشدار بسیار جدی:

 امروزه دیگر در خانواده‌ها، خبری از گپ‌وگفتگوهای قدیم نیست، چون ارتباط با ابزارها جای ارتباط با انسان‌ها را گرفته است. ارتباط با وسایل خانه؛ نظیر: کامپیوتر، تلویزیون، تلفن، گاز، یخچال، مبل، ظرف و ظروف و ..... به‌مراتب، بیشتر از ارتباط با اعضای خانه شده است.

در ارتباط انسانی هم ممکن است جسم‌ها به هم نزدیک شده باشد، اما دل‌ها با یکدیگر فاصله دارد، همدیگر را درک نمی‌کنند، مرزها در هم ریخته است، حرمت‌ها شکسته شده است. به خانه و کاشانه‌ بیشتر اهمیت داده می شود تا به آدم‌های درون خانه.

ویژگی‌های خانواده ارتباط محور از دیدگاه روانشناسی

ویژگی‌های خانواده ارتباط محور از دیدگاه روانشناسی:

خانواده ارتباطی، خانواده ایست که اعضای خانواده به هم نزدیکند و علی رغم ارتباط فیزیکی، دلها و قلب ها، هم با یکدیگر مرتبط و نزدیک است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و توسعه فضای مجازی، که منافع فراوانی برای بشریت داشته است، آسیب هایی هم به همراه داشته است، که عدم توجه به آن آسیب ها ممکن است منجر به فروپاشی خانواده گردد.

در ایام قدیم اکثر مردم تلویزیون نداشتند. از ماهواره، اینترنت، تلفن همراه و ....، خبری نبود. لذا اعضای خانواده بیشتر فرصت می کردند دور هم بنشینند و با هم گپ و گفتگو و درد و دلی داشته باشند. زمانی که اعضای خانواده، شب دور هم می نشستند و مادر خانواده از کارهای روزانه اش، از شستن ظروف؛ لباس‌ها، نظافت منزل، خانه‌داری، بچه‌داری و ..... تعریف می‌کرد، بچه‌ها و پدر از زحمت‌هایی که مادر از صبح در خانه کشیده است، اطلاع یافته و ضمن تشکر و سپاسگذاری از مادر، قدردان معنوی و قلبی از زحمات مادر بودند.

به همین نحو پدر و هریک از دختر و پسرها درد و دل‌های‌شان را می‌گفتند، علاوه‌براین، هر کدام فرصت می‌یافتند، سفره دلشان را باز کنند و ناگفتنی‌ها را بگویند و انرژی‌های نهفته متراکم را آزاد سازند، که این تخلیه احساسات و هیجانات علاوه بر سالم‌سازی خانواده ، موجب اطلاع یافتن هر یک از اعضای خانواده از وضعیت افراد، خصوصا والدین از وضعیت فرزندان می‌گردید تا به ضعف و نقص‌ها یا نقطه قوت‌ها آگاهی یافته، و بتوانند برای جبران نقص‌ها یا تقویت قوت‌ها برنامه‌ریزی نمایند.

 جالب است که این گعده خانوادگی، علاوه بر ایجاد آرامش و سکون در خانواده، موجب استعدادیابی فرزندان گردیده، و از وضعیت و جو حاکم بر خانواده که مثبت یا منفی است، اطلاع پیدا می‌کردند.