وظیفه هفتم : اجازه گرفتن فرزندان از والدین برای انجام عبادات مستحبی
رضایت و طیب خاطر والدین مخصوصا مادر شرط اصلی در قبولی عبادات مستحبی است، رسول خدا صل الله و علیه و آله فرمودند: ... و از احسان فرزند به پدر و مادر این است که بدون اذن ایشان روزه و حج و نماز مستحبی انجام ندهد... در غیر این صورت فرزند عاق والدین می‌شود.[1]
نکته:
بی‌احترامی به والدین و نارضایتی آنها باعث می‌شود که عبادات مستحبی فرزند قبول که نشود هیچ به جای ثواب، گناه برایش ثبت می‌شود.
برای مطالعه بیشتر:
ششمین وظیفه فرزندان:
پاسخگویی بی‌درنگ فرزندان به والدین مخصوصا مادر
فرزند بیشترین خدمات را از سوی مادر دریافت می‌کند بنابراین باید همچون خادمی باشد که کمر به خدمت بسته و برای انجام هر امری گوش به فرمان مادر باشد. فرزند در هر سن و شرایط و جایگاه اجتماعی که باشد باید بی‌درنگ از والدین خود به‌ویژه مادر اطاعت کند. حتی هنگامی که نماز مستحبی می‌خواند، باید نماز را قطع کند و پاسخ مادر را بدهد. پیامبر اکرم صل الله و علیه و آله فرمودند: اگر در نماز مستحبی بودی و پدرت صدایت کرد، پاسخ نده؛ اما اگر مادرت صدایت کرد نمازت را قطع کن.[1]
نکته:
فرزند باید در رفتار و کردار خود به اندازه‌ای با پدر و مادر صمیمی باشد که ایشان درخواست خود را بدون زحمت ونگرانی با او در میان بگذارند و یا حتی پیش از اینکه آنها درخواست خود را مطرح کنند، فرزند به آن عمل نماید. یعنی همیشه با چهره گشاده و چشمانی منتظر فرمان با والدین روبرو شود. امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ( و بالوالدین احسانا) فرمودند: احسان این است که اگر از تو چیزی درخواست کردند، آنها را به زحمت نیاندازی... .[2]
برای مطالعه بیشتر:
وظایف مردان
وظیفه پنجم: مهربان بودن فرزندان با والدین
یکی دیگر از مصادیق تکریم رفتاری والدین، مهربان بودن فرزندان با آنها است. انسان در تمام مراحل زندگی نیازمند محبت است و این نیاز او در هر زمانی متناسب با مراحل رشد جسمانی و روانی‌اش ، باید به وسیله پدر و مادر و فرزندان و ... تأمین و ارضا شود و گرنه زیان‌های جبران ناپذیری به جسم و روح او وارد می‌شود.
نکته ۱:
مهربانی با والدین به ویژه هنگام اوج نیاز ایشان به محبت؛ یعنی دوران پیری، یک امر ضروری و مورد توجه متون دینی است.در کلام امام باقر علیه السلام آمده است که نتیجه مهرورزی به والدین با فراهم بودن دیگر شرایط این است که خداوند خانه‌ای در بهشت برای او می‌سازد.[1]
نکته ۲ :
یکی از مصادیق اولیه و در ظاهر پیش پا افتاده برای مهربانی، نگاه محبت آمیز به والدین است. شاید فکر کنید که چیز مهمی نیست اما والدین به راحتی نگاه خصمانه را از نگاه محبت آمیز تشخیص می‌دهند و گاهی با یک نگاه تند به پدر یا مادر ممکن است دل آنها برنجد که وای از آن روز!. در کلام پیامبر خدا صل الله و علیه و آله آمده است : نگاه محبت آمیز به والدین عبادت و بندگی خدا است.[2] و برای هر نگاه پاداش حج مقبول لحاظ می‌شود.[3]
برای مطالعه بیشتر:
وظایف مردان
چهارمین وظیفه فرزندان: اطاعت از والدین
یکی دیگر از موارد تکریم رفتاری والدین، اطاعت از آنها است که یکی از هنجارهای دینی شمرده می‌شود. فرزند باید همچون خادمی که گوش به فرمان مولاست، فرمانبر و مطیع والدین خود باشد. پیامبر اسلام صل الله و علیه و آله فرمودند: از پدر و مادر خودت اطاعت کن و اگر دستور دادند خاندان و مالت را کنار بگذاری، این کار را بکن که از ایمان است.[1] امیر مومنان علیه السلام نیز می‌فرمایند: والدین را نافرمانی نکنید؛ زیرا خشنودی ایشان خشنودی خداست و خشم‌شان خشم خداست.[2]
نکته ۱:
تنها جایی که می‌شود از پدر و مادر نافرمانی کرد، جایی است که خواسته و دستور والدین خلاف شرع و خلاف دستور پروردگار باشد. زیرا خداوند در آیه ۲۴ سوره توبه می‌فرماید: اى اهل ایمان! اگر پدرانتان و برادرانتان کفر را بر ایمان ترجیح دهند، آنان را به دوستی مگیرید؛ و کسانى از شما که آنان را به دوستی بگیرند، آنان همان ستمکارانند.
نکته ۲:
به امر و نهی والدین اگر خلاف حکم ولی فقیه باشد نیز نباید عمل کرد؛ چرا که بر اساس مذهب شیعه اطاعت از ولی فقیه لازم است و همه مسلمانان حتی دیگر مراجع تقلید باید از اوامر ولایی او اطاعت کنند و تسلیم امر و نهی او باشند و این حکم همه افراد از جمله والدین را هم در بر می‌گیرد.[3]
برای مطالعه بیشتر:
سومین وظیفه از وظایف فرزندان: گرامی داشتن و تکریم والدین
می توان تکریم والدین را در ابعاد مختلفی مثل تکریم رفتاری، تکریم گفتاری و تکریم اجتماعی بررسی کرد و در هر قسمت چند وظیفه برای فرزندان تعریف کرد.
اولین تکریم رفتاری: سپاسگزاری عملی از والدین
کتب تحلیلی زبان و ادبیات عرب ،شکر را سه نوع دانسته‌اند: ۱- شکر قلبی که با تصور نعمت حاصل می‌شود. ۲- شکر زبانی که با بزرگداشت فاعل آن محقق می‌شود. ۳- شکر عملی که با انجام دادن دستورات و خواسته‌ها حاصل خواهد شد.[1]
خداوند متعال در آیه ۱۴ سوره لقمان به سپاسگزاری از والدین فرمان داده است: و ما به هر انسانى سفارش کردیم که در حقّ پدر و مادر خود نیکى کن خصوص مادر که چون بار حمل فرزند برداشته و تا مدّت دو سال که طفل را از شیر باز گرفته (هر روز) بر رنج و ناتوانیش افزوده است، (و آری به او سفارش کردیم که) شکر من و شکر پدر و مادرت بجاى آور، که بازگشت (خلق) به سوى من خواهد بود.
در این آیه شریفه خداوند سپاسگزاری از والدین و خود را در کنار هم بازگو کرده است. بنابراین هر کس که از والدین خود سپاسگزاری نکند، شکر خدا را بجا نیاورده است. با توجه به اینکه بهترین و کاملترین نوع شکر، شکر عملی است، عمل به خواسته‌ها و دستورات والدین از روی رضایت و با اخلاص، بهترین سپاسگزاری از والدین است و قطعا اطاعت و بندگی خالصانه خدا هم شمرده خواهد شد.
برای مطالعه بیشتر:
۲- مدارا کردن با والدین:
انسان‌ها معمولا با هم اختلاف نظر و اختلاف سلیقه دارند. بهترین راه برای از بین بردن اثرات زیان‌بار اختلافات، چشم‌پوشی و مدارا کردن است. امیر مومنان علی علیه السلام فرمودند: بزرگترین نیکی و احسان مداراست.[1]
امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: حتی اگر والدین مذهب حق را نشناسند، فرزند موظف به مدارا کردن با آنها است؛ زیرا رسول خدا صل الله و علیه و آله فرمود: خدا مرا به رحمت فرستاده نه به بی‌مهری و نافرمانی.[2]
نکته مهم:
فرزندان
باید به پاس زحماتی که والدین در خردسالی برای او کشیده‌اند، هنگام برخورد با
ایشان، حتی باید آزارشان را هم تحمل نماید و از هر گونه بی‌احترامی خودداری کند.[3] مگر
نه این است که والدین بارها و بارها آزار و اذیت فرزندان خردسال خود را تحمل می‌کنند و دم فرو می‌بندند، حالا نوبت
فرزندان است که اگر به ندرت آزاری از والدین دیدند تحمل کنند و هرگز و هرگز کاری
نکنند که پدر و مادر برنجند. که پیامبر رحمت صل الله و علیه و آله فرمودند: یا على، آن کس که پدر و مادر را غمگین کند، مورد
عاق شدن آنان قرار گرفته است.[4]
برای مطالعه بیشتر:
فرزندان در ارتباط با پدر و مادر خود وظایف سنگینی به عهده دارند که به ترتیب اهمیت بیان خواهد شد:
۱- صله رحم و ارتباط حضوری با والدین:
به دلیل نیاز همیشگی انسان به محبت دیگران، برقراری ارتباط و رفت و آمد با والدین به ویژه هنگام اوج نیاز به محبتَ یعنی در پیری و زمین‌گیری آنها ، یکی از مهمترین وظایف فرزندان به شمار می‌رود.
مهمترین نوع صله رحم ، ترک اذیت و آزار است.[1] بعد از آن دیدار ، سلام کردن و گفتگوی تلفنی را می‌توان نام برد. البته صله رحم با توجه به حال صله کننده و صله شونده ، متغییر است. مثلا در صله رحم با خویشاوندان ، یک احوال‌پرسی تلفنی هم کافی است اما صله رحم با والدین حتما باید حضوری باشد.
به هر حال ارتباط حضوری با والدین ، اطاعت از خداست و فواید زیادی دارد. یکی از مهمترین اثرات آن طولانی شدن عمر و زیادی روزی است.[2]
امام صادق علیه السلام به جناب میسّر فرمودند: یا میسّر نه یکبار نه دوبار بلکه چندین بار مرگ قطعی تو فرا رسیده بود اما هر بار بخاطر صله ارحام به تاخیر افتاد و اگر می‌خواهی عمر زیاد داشته باشی به پدر و مادر خود نیکی کن.[3]
با این بیان حضرت ؛مهمترین مصداق صله ارحام سر زدن به والدین و دلجویی کردن و نیکی به آنها است.
برای مطالعه بیشتر:
یک پدر خوب دارای ویژگی های زیر می باشد:
۱-ارتباط سازنده با فرزند خود دارد و مسائل شغلی و کاری موجب نمی شود این رابطه کم رنگ شود.
۲-اطلاعات خود را از طریق خواندن کتاب های تربیتی افزایش می دهد.
۳-در راستای بر طرف کردن نیازهای مادی و روحی خانواده خود کوشش می کند.
۴-در محیط خانواده خود دارای اقتدار است و بر رفتار اعضای خانواده کنترل دارد.
۵-در طول روز فرصتی را برای فرزند خود قرار می دهد.
۶-مسؤلیت پذیر باشد تا فرزند احساس مسؤولیت کردن را از او یاد بگیرد.
۷-فضای آرامی را در زندگی فراهم می کند تا همسرش بهتر بتواند به وظائف مادری خود عمل کند.(به ویژه در دوران شیرخوارگی)
۸-با تمام وجود سعی می کند از راه حلال برای خانواده خود کسب روزی کند.
۹-با مطالعه نسبت به وظیفه ای که بر عهده دارد، آگاهی بیشتری کسب می کند.
برای مطالعه بیشتر:
۱۵- والدین باید مراقب حریم خصوصی خود باشند
در عرصه‌های مختص به روابط زن و شوهر مثل کنش‌های جنسی حتما باید حریم‌ها حفظ شود. آنها نه تنها نباید در حضور کودکان، بلکه در کنار کودکانی که خواب هستند هم مجاز به انجام رابطه زناشویی نیستند. این به خاطر پیامدهای منفی آن در تربیت جنسی کودکان است. رسول اکرم صل الله علیه و آله می‌فرمایند: به خدا قسم اگر مردی با همسر خود بیامیزد و در اتاق کودک بیداری آن دو را در حال آمیزش ببیند، سخنان آنها و همچنین صدای نفس‌شان را بشنود آن کودک هرگز رستگار نخواهد شد ، اگر دختر یا پسر باشد سرانجام به زناکاری آلوده می‌شود.[1]
نکته:
مراد روایات این نیست که کودک در چنین شرایطی جتما زناکار مصطلح خواهد شد. بلکه مصادیق زناکاری متفاوت است، به معنای عام آن هر گونه انحراف جنسی از جمله خودارضایی را هم شامل می‌شود. چشم‌چرانی ( زنای با چشم) و یا لمس حرام(زنای با دست) و ... هم از مصادیق شمرده می‌شود.
یکی دیگر از مصادیق عرصه خصوصی جداسازی جنسیتی در بستر خواب ، حمام ، استخر و
دیگر محیط‌های مرتبط است. رسول اکرم صل الله علیه و آله می‌فرمایند: بستر
خواب پسربچه با پسربچه، پسربچه با دختربچه و دختربچه با دختربچه در سن ده سالگی باید
از هم جدا شود.[2]
امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: بایستی بستر خواب پسربچه ده ساله از زنها جدا
باشد[3].
البته در برخی روایات سن هفت سالگی گفته شده است[4].
برای مطالعه بیشتر:
۱۴- شاد کردن فرزندان
اگر محیط خانه شاد و بانشاط باشد بسیاری از نیازهای روانی کودکان به نحو مناسب برآورده می‌شود. در این صورت است که کودکان خانه را محلی امن و پناهگاهی آرام‌بخش خواهند یافت و دیگر به آسانی جذب محیط‌های پرخطر جامعه و دوستان ناباب نخواهند شد.
اهمیت این موضوع از نگاه رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله به اندازه‌ای است که می‌فرمایند: کسی که دختر خود را شادمان کند، مانند کسی است که بنده‌ای از فرزندان اسماعیل ذبیح الله را آزاد کرده باشد و آن کس که پسر خود را شاد و دیده او را روشن کند، مانند کسی است که دیده‌اش از ترس خداوند گریسته باشد[1].
نکته۱:
شاد کردن فرزندان راه‌های گوناگونی دارد؛ گاهی فرزند تشنه یک نگاه محبت آمیز یا یک لبخند است. بعضی والدین همین رفتار بدون هزینه را هم از فرزندان خود دریغ می‌نمایند. رسول خدا صل الله علیه و آله می‌فرمایند: نگاه محبت آمیز پدر به فرزندش که موجب شادی او می‌شود اجر آزاد کردن یک بنده دارد.[2]
گاهی هم‌سخن شدن ، هم‌دردی ، هدیه دادن و حتی رفتار محبت آمیز والدین با یکدیگر باعث شادی و نشاط فرزندان خواهد شد. پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه و آله سفارش فرمودند: هر کس وارد بازار شود و هدیه‌ای برای خانواده خود بخرد، چون کسی است که صدقه‌ای برای گروهی نیازمند برده باشد و اگر خواست آنچه را که به خانه برده است بین آنان تقسیم کند ، از دختران شروع کند ... .[3]
نکته۲:
قدم زدن پدر با فرزند نوجوانش شاید بسیار اثرگذارتر از بوسیدن او باشد. البته باید توجه داشت که دختران به واسطه برخورداری از عواطف رقیق‌تر باید زودتر مورد محبت قرار گیرند.
برای مطالعه بیشتر:
